** مقدمه

قرارگاه پدافند هوایی جهوری اسلامی ایران یکی از نیروهای چهارگانه ارتش است که در بهمن 1387 و با تقسیم نیروی ارتش هوایی جمهوری اسلامی ایران به دستور مقام معظم رهبری تشکیل شد.
به فرموده مقام معظم رهبری، پدافند در اولویت نیروهای مسلح ایران است، بنابراین تقویت و تجهیز نیروهای پدافند هوایی از مهمترین برنامه‌های نیروهای نظامی کشور باید باشد.
در این راستا جمهوری اسلامی ایران نیز توجه ویژه‌ای به این بخش داشت و توانست با تجهیز نیروهای خود به انواع سامانه‌های پدافندی، قدرت دفاع از کیان جمهوری اسلامی ایران را افزایش دهد.
به طور کلی ماموریت پدافند هوایی بر عهده قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیا(ص) قرار گرفته است و در این راستا، قرارگاه پدافند هوایی وظایف و مامورت‌های مهمی نیز بر عهده دارد.
وظایف و ماموریت‌های قرارگاه پدافندهوایی به شرح ذیل است:

1- کشف: یعنی هر آنچه پرنده پروازی در آسمان جمهوری اسلامی ایران است، کشف شود. کشف توسط سیستم‌های راداری، سیستم‌های شنود الکترونیکی و سیستم‌های دیده‌بانی بصری هوایی انجام می‌شود.
2- شناسایی: آنچه در فضای آسمان کشور شناسایی می‌شود و اگر دوست است که به مسیر ادامه می‌دهد و اگر مظنون به تخاصم باشد، باید قبل از ورود به مرزهای کشور شناسایی و با آن برخورد قاطعانه صورت گیرد.
3- رهگیری هوایی: مسیر کشف شده و شناسایی شده به عنوان دشمن باید توسط هواپیماهای طرح پدافند هوایی و یا توسط سامانه‌های موشکی برد بلند یا برد متوسط در قرارگاه پدافند هوایی و یا در سایر نیروها مثل پدافند هوایی سپاه پاسداران و یا توسط سامانه‌های توپخانه‌ای موجود در شبکه یکپارچه پدافند هوایی کشور رهگیری شود.
4- انهدام: از بین بردن پرنده‌های مهاجم رهگیری شده.
5- مراقبت هوایی: ما در کشورمان مناطق حساس، حیاتی و هسته‌ای مثل مراکز پتروشیمی، پالایشگاه‌ها، سدها داریم که از همه آنها در بیش از 3600 نقطه در کشور توسط قرارگاه پدافند هوایی محافظت می‌شوند.
6- مراقبت از هرگونه پرواز در ورود و خروج از کشور و مسیرهای پروازی.
7- کمک به هواپیماهای در حال اضطرار.
8- کمک به سوخت رسانی هوایی و هدایت هواپیما در شرایط اورژانس.
9- اخطار هوایی: پروازهای فرامنطقه‌ای از هواپیماهای شکاری گرفته تا غیره دائم رصد می‌شوند و اگر بخواهند به مرزهای کشور نزدیک شوند به آنها اخطار داده می‌شود.

از سوی دیگر و در کنار وظایف و ماموریت‌های پیشانی نیروهای مسلح کشورمان، قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیا موظف است که با نیروی انسانی آموزش دیده، تجهیزات و بکارگیری روش‌های متنوع و ابتکاری و نوین به مقابله با دشمنان و خطرات احتمالی بپردازد.
قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیا همانطور که اشاره شد با گستره‌ای به پهنای کشور و ایجاد مراکز و پایگاه‌های نظامی متعدد، وظایف مذکور را به کمک نیروی انسانی آموزش دیده به انجام می‌رساند.
تاکنون، این قرارگاه دستاوردهای متعددی را با همکاری دانشگاه‌ها و صنایع دفاعی کشورمان داشته است. این دستاوردها باعث شده که سطح پدافندی جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر بسیار بالار رفته و دشمنان کوچکترین جرأتی برای تعدی به کشورمان به ذهن خود راه ندهند.
پدافند هوایی در واقع از سه ضلع یک مثلث یعنی قرارگاه پدافند هوایی، صنایع دفاعی و دانشگاه‌ها تشکیل شده است. هم اکنون صدها نخبه دانشگاهی با یکدیگر همکاری دارند و در این مسیر؛ موضوع بومی‌سازی و بهینه‌سازی تجهیزات پدافند هوایی دنبال می‌شود.

*** دستاوردها و تجهیزات پدافند هوایی خاتم الانبیا(ص)

1- سامانه های راداری: رادارهای پیشرفته و تاکتیکی ثامن، عصر، سپهر و مطلع هم اکنون در سامانه پدافند هوایی کشور در حال استفاده هستند و دستاوردهای جدید در حوزه رادار باعث شده است که قرارگاه پدافند هوایی تک فرکانسی و تک طیفی نباشد.

رادار مطلع الفجر1 و 2:

نخستین رادار 3-بعدی باند وی‌اچ‌اف ساخت ایران است و گفته شده که این رادار تمامی خلیج فارس را پوشش می‌دهد.
مطلع الفجر می‌تواند از 100 فرکانس مختلف در باند وی‌اچ‌اف استفاده کند و همچنین این رادار توانایی دارد تا در محیط‌هایی با نویز جمینگ نیز به فعالیت و عملکرد خود ادامه دهد.
از طرفی رادار مطلع الفجر2، رادار مدرن با پردازش پیشرفته است که قادر است اهداف هوایی را تا برد 480 کیلومتر و همچنین اهداف با سطح مقطع پایین را آشکار سازی و ردگیری کند.

از سوی دیگر استفاده از منبع تغذیه شهری و یا دیزل ژنراتورها و نیز آماده به کارکردن این رادار در کمتر از 2 ساعت، از دیگر ویژگی‌های این رادار پیشرفته است.
برخورداری از برد مناسب، اندازه گیری زاویه، جهت، سرعت و ارتفاع اهداف پروازی به روش مقایسه سیگنال بین 2 کانال مستقل موجود در رادار، از دیگر ویژگی‌های رادار مطلع الفجر 2 است.

رادار عصر:

عصر، یک رادار آرایه فازی بردبلند سه بعدی با قابلیت کشف موشک‌های کروز تا محدوده 200 کیلومتری است.
از ویژگی‌های این رادار، قابلیت کشف و رهگیری اهداف هوایی و سطحی، توانایی رهگیری 100 هدف به طور همزمان، مقابله با جنگ الکترونیک و کاهش توان مصرفی است. رادار عصر قابلیت تفکیک اهداف را ارتقا داده است.
رادار عصر برای منطقه مدار 10 درجه ساخته شده و همچنین کمک می‌کند تا موشک‌های کروز هم شناسایی شوند.

رادار سپهر:

رادار سپهر یک رادار کیهانی است که از جمله ویژگی‌هایش این است که به‌وسیله آن می‌توان هر دشمنی که علیه کشور تهدیدی را انجام دهد، در عمق دورتری از مرزهای کشور کشف کرد که در این‌ صورت طبیعتاً فاصله تصمیم‌گیری بسیار بیشتر خواهد بود.
این رادار کیهانی بردی در حدود 2500 تا 3000 کیلومتر دارد که در آینده‌ای نزدیک مستقر خواهد شد. رادار سپهر این قابلیت را دارد که اهداف رادارگریز با سطح مقطع بسیار پایین را کشف کند.
قابلیت برتر دیگر این رادار سامانه جنگ الکترونیک است و به دلیل فعالیت این رادار در طیف نامرئی، جنگ الکترونیکی روی سامانه‌های آن اثر بسیار اندکی دارد.

رادار علیم:

این رادار یکی از نمونه‌های رادار پسیو ساخته شده در کشور است. رادارهای پسیو بدون انتشار امواج و با دریافت بازتاب‌های راداری ناشی از فرستنده‌های دیگر، کار کشف اهداف را به انجام می‌رسانند.
از جمله توانمندی ویژه این رادارها، در کشف اهداف با سطح مقطع راداری پائین و اهداف پروازی در ارتفاع و سرعت کم است.
همچنین مواد به کار رفته در هواگردهای پنهانکار نسبت به امواج با طول موج بلند کارایی نداشته و مانند یک هدف معمولی دیده می‌شوند. به همین دلیل امواج رادیویی، تلویزیونی و تلفن‌های همراه برای کشف این وسائل مفید هستند. رادارهای پسیو با دریافت بازتاب‌های ناشی از این فرستنده‌ها کار کشف و ردگیری اهداف را به انجام می‌رسانند.
رادار علیم ساخت ایران است و بردی بین 250 تا 300 کیلومتر دارد که برای کشف و کمک به شکار سریع اهداف ارزشمندی چون جنگنده‌ها و هواپیماهای ضربتی رادارگریز و همچنین موشک‌های کروز که به طور معمول در ارتفاع کمتر از 20 متری سطح زمین پرواز می‌کنند، ابزار کارآمدی است.

رادار ثامن:

ثامن یک رادار نظامی در باند وی-اچ-اف است.
همانطور که اشاره کرده بودیم باند وی-اچ-اف از باندهای طول موج بلند است که برای کشف اهداف با سطح مقطع راداری پائین که رادارگریز تلقی می‌شوند توانمند است.

رادار غدیر:

سامانه راداری غدیر با برد 1100 کیلومتر و ارتفاع قابل پوشش 300 کیلومتر مورد استفاده عملیاتی قرار گرفته است. این رادار برای کشف اهداف هوایی، هواپیماهای رادارگریز، موشک‌های کروز و موشک‌های بالستیک و نیز ماهواره‌ها در مدار پایین(لئو) طراحی و ساخته شده است.
این سامانه توانایی کشف موشک‌های سریع بالستیک را نیز دارد.

رادار الوند:

سامانه راداری است که بنابر اعلام مسئولان مربوطه در سه رده برد شامل برد کوتاه، متوسط و بلند ساخته شده است. این رادار به سامانه های ضدجمینگ جدید مجهز بوده و مطابق با نیازهای روز طراحی شده است.

رادار کاشف:

این رادار مجموعه‌ای از رادارهای ساخت جمهوری اسلامی ایران لست که دو بعدی بوده و تا شعاع 150 کیلومتری را پوشش می‌دهد.
این رادار قادر به شناسایی حداکثر 100 هدف به صورت همزمان و تا ارتفاع 14 کیلومتری است.
کاشف در باند S قادر به فعالیت و از نوع رادارهای اخطار سریعی است که توان آن 30 کیلووات است.
البته کاشف 2 شعاع بیشتری را پوشش می دهد که این میزان به 200 کیلومتر نیز می‌رسد و از سوی دیگر قادر است که 1000 هدف را به صورت همزمان شناسایی کند.

رادار نجم:

رادار آرایه فازی نجم یکی از نمونه‌های رادار آرایه فازی با قابلیت جست ‌وجو و ردگیری چندگانه اهداف هوایی است که برای استفاده در سامانه‌های پدافند هوایی برد متوسط طراحی و ساخته شده است.
این رادار در حالت جستجو می تواند اهداف را در برد متوسط آشکارسازی و آنها را با بهره‌گیری از قابلیت TWS ردگیری کند.
با بهره‌گیری از توانایی TWS در حالی که رادار مشغول ردگیری یک یا چند هدف شناسایی شده است، بخشی از توان خود را نیز برای جستجوی مجدد اختصاص داده و در واقع هوشیاری مجموعه پدافند نسبت به فضای تحت پوشش بیشتر می‌شود زیرا با وجود این قابلیت، در صورت حضور اهداف جدید در پهنه آسمان، سامانه از وجود آنها مطلع خواهد شد.
در حالت ردگیری با مدیریت منابع رادار و استفاده از روش شکل‌دهی پرتو دیجیتال، رادار نجم قادر است اهداف را به صورت همزمان از فاصله متوسط ردگیری کند.
با روش شکل‌دهی پرتو می‌توان امواج را در جهات مورد نظر تقویت یا تضعیف کرده، بهترین مسیر را برای سیگنال‌های ارسالی و مشخصات، مقدار و فاز آنها را مطابق شرایط تنظیم کند.
در کنار رادارهای فوق، آرش نیز که به تازگی رونمایی شده است از گروه رادارهای برد بلندی است که توانایی دید قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیا را افزایش خواهد داد.
قرارگاه پدافند هوایی ارتش با در اختیار داشتن این سامانه های راداری پیشرفته در بردهای مختلف، به خوبی قادر است که پرنده‌های آمریکایی را قبل از اینکه به مرزهای هوایی کشورمان نزدیک شوند، شناسایی و به اخطار و یا با آنها مقابله کند.
در کنار سامانه‌های راداری، سامانه‌های موشکی و توپخانه‌ای پدافند هوایی خاتم‌الانبیا از تجهیزاتی پیشرفته بهره می‌برند که در حوزه انهدام پرنده‌های مهاجم دشمن، می‌تواند بسیار مهم باشد.
منبع مقاله : تسنیم

/ج